Meer dan twee jaar na de dood van haar man, stapte de weduwe Chovanec naar de pers met de beelden waarop te zien is hoe haar man sterft in een politiecel. De beelden komen uit het gerechtelijk onderzoek dat haar nog steeds geen antwoord kon geven op de vraag hoe dit kon gebeuren en wie hiervoor verantwoordelijk is. Deze antwoorden zocht de weduwe eerst bij het gerecht, want het is ook zijzelf die destijds het initiatief diende te nemen om een gerechtelijk onderzoek te laten openen, terwijl het Openbaar Ministerie nog stilzat.
In een opiniestuk dat op dinsdag 2 september in De Standaard verscheen, klaagde advocaat Joris Van Cauter met verwijzing naar de lekken in de zaak Chovanec de teloorgang aan van het geheim van het onderzoek. Zijn kritieken werden bijgetreden door voormalig persrechter Nico Snelders in De Ochtend van vrijdag 4 september, die sprak over de ondermijning van de instituten en opriep om de afloop van het onderzoek af te wachten.
‘Trial by media!’, wordt er geroepen. Ik noem het eerder bovenmenselijke moed. Deze vrouw zette de stap om de levensechte film van de dood van haar man publiek te maken, wetende dat deze beelden voor altijd zullen circuleren op het wereldwijde web.
Ze handelde met het volle besef dat haar dochter - amper twee jaar oud bij het overlijden van haar vader - voor de rest van haar leven zal geconfronteerd worden met deze afschuwelijke beelden waarop ze seconde na seconde zal kunnen volgen hoe haar vader in mensonterende omstandigheden het leven liet.
Falende instelling
De wetgever heeft het onderzoek naar strafbare feiten aan justitie toevertrouwd. Dit strafonderzoek heeft de wetgever omkleed met een reeks waarborgen, zoals het vermoeden van onschuld en het geheim van het onderzoek. Deze waarborgen van sereniteit, strekken ertoe de zoektocht naar de waarheid de beste kansen te geven. Wanneer het gaat om schuld of onschuld, dient inderdaad zo omzichtig mogelijk te werk gegaan. Alleen blijkt hier dat justitie faalt. Als falende instelling kan men geen monopolie claimen op een fundamentele maatschappelijke opdracht.
Nu de ogen van het grote publiek mee volgen, wordt het plots toch nodig geacht de betrokken agente die de nazigroet bracht bij een man die aan het sterven was, naar een binnendienst te verplaatsen. Alsof ze daar minder schade zal berokkenen. Plots blijkt men ook alsnog bereid een wedersamenstelling te houden. Niemand die gelooft dat na al die tijd hiermee de waarheid aan het licht zal komen. De rangen hebben zich onmiddellijk gesloten en het valt van ver te voorspellen dat de wedersamenstelling zal verlopen volgens het boekje dat de verdachten reeds lang in overleg konden redigeren.
Blunderboek
Op een bepaald ogenblik is het blunderboek duidelijk genoeg en dan mag en moet dit aangeklaagd worden in plaats van toegedekt. In die context van een falende justitie, wordt het maar al te gek voor woorden te gaan eisen dat men het geheim van het strafonderzoek respecteert tot wanneer de eerste fase van het onderzoek wordt afgesloten en de zaak in het tweede stadium van de strafprocedure komt, waar het proces openbaar voor de rechtbank plaatsvindt. Het geheim van het onderzoek is een essentieel en mooi beginsel, dat evenwel aan de kant moet worden geschoven wanneer de disfuncties van justitie moeten worden blootgelegd.
De eis tot eerbied voor het geheim van het onderzoek kan niet gesteld worden ten aanzien van een slachtoffer dat al vruchteloos veel geduld toonde maar nu vreest dat haar klacht bij het gerecht in de doofpot zal belanden zonder dat ooit de tweede fase van een openbaar proces zal aanbreken.
Evenmin kan men schermen met het geheim van het onderzoek ten aanzien van de journalist, op wie de beroepsplicht rust om het publiek te informeren en om als vierde macht de andere machten tot de orde te roepen.
Het geheim van het onderzoek mag niet als alibi dienen om zijn eigen structurele tekortkomingen te verbergen. Als justitie verwacht dat men haar bevoegdheden en macht als instituut eerbiedigt, zal ze eerst moeten tonen het vertrouwen waard te zijn.